Od 23 września 2015 r. na gruncie ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r., poz. 330, z późn. zm.; dalej: uor) funkcjonuje pojęcie tzw. jednostek małych, dla których przewidziane zostały specjalne uproszczenia. Rozwiązanie to jest konsekwencją wejścia w życie ustawy z 23 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o rachunkowości oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1333).

Przyjęcie tej nowelizacji stanowiło wypełnienie obowiązku implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE z 26 czerwca 2013 r. w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek (…) (Dz.Urz. UE L 182 z 29 czerwca 2013 r., s. 19). W dyrektywie tej jednostkami małymi są jedynie spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółki komandytowo-akcyjne (jak również spółki osobowe przez nie tworzone), które w roku obrotowym, za który sporządzają sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy nie przekroczyły wskazanych w tej dyrektywie limitów. Polski ustawodawca zdecydował się jednak na pewne rozszerzenie tego katalogu, tak aby umożliwić korzystanie z uproszczeń w prowadzeniu rachunkowości większej liczbie podmiotów.

Pojęcie jednostki małej

W rozumieniu ustawy o rachunkowości jednostkami małymi są:

• spółki handlowe osobowe i kapitałowe, w tym również w organizacji oraz spółki cywilne, w których choć jednym wspólnikiem jest podmiot inny niż osoba fizyczna, inne osoby prawne, jednostki, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 (czyli: osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 1 200 000 euro), oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli jednostki te w roku obrotowym, za który sporządzają sprawozdanie finansowe, oraz w roku poprzedzającym ten rok obrotowy, a w przypadku jednostek rozpoczynających działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą – w roku obrotowym, w którym rozpoczęły działalność albo prowadzenie ksiąg rachunkowych w sposób określony ustawą, nie przekroczyły co najmniej dwóch z następujących trzech wielkości:
  • 17 000 000 zł – w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
  • 34 000 000 zł – w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
  • 50 osób – w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etatyosoby fizyczne, spółki cywilne
• osób fizycznych, spółki jawne osób fizycznych oraz spółki partnerskie, które zdecydowały się na stosowanie zasady rachunkowości mimo nieprzekroczenia limitu przychodów obligującego do zaprowadzenia ksiąg rachunkowych.

Niezbędnym warunkiem uznania wyżej wymienionej jednostki za jednostkę małą jest jednak to, aby w stosunku do niej organ zatwierdzający podjął decyzję w sprawie sporządzania sprawozdania finansowego z zastosowaniem uproszczeń przewidzianych w ustawie. Decyzja taka ma charakter dobrowolny, co oznacza, że dana jednostka może, ale nie musi, być jednostką małą i nie musi obligatoryjnie stosować zasad przewidzianych dla takich jednostek.

Ponadto jednostkami małymi są także te wyżej wymienione jednostki, w odniesieniu do których zostaną spełnione dwa warunki, tj.:

• za poprzedni rok obrotowy sporządziły sprawozdanie finansowe z zastosowaniem uproszczeń przewidzianych dla jednostek małych oraz
• w roku obrotowym, za który sporządzają sprawozdanie finansowe, albo w roku poprzedzającym ten rok obrotowy przekroczyły dwie z wymienionych w ust. 1c pkt 1 wielkości.

Trzeba jednak wiedzieć, że niektóre jednostki, nawet jeśli spełniają kryteria przewidziane w ustawie dla jednostek małych, to nie będą mogły być takimi jednostkami, a co za tym idzie – nie będą mogły korzystać z przewidzianych w ustawie uproszczeń. Katalog podmiotów wyłączonych z możliwości uzyskania statusu jednostki małej jest identyczny, jak w przypadku tych podmiotów, które nie mogą być jednostkami mikro.

Uproszczenia dla jednostek małych

• bilans jednostek małych powinien zawierać informacje w zakresie ustalonym w załączniku nr 5 do ustawy, nie zaś tak jak pozostałe jednostki, które nie korzystają z uproszczeń – w zakresie ustalonym w załączniku nr 1 (art. 46 ust. 5 pkt 5 uor);
• rachunek zysków i strat powinien zawierać informacje w zakresie ustalonym dla jednostek małych sporządzających uproszczony rachunek zysków i strat – w załączniku nr 5 do ustawy, w wariancie kalkulacyjnym albo porównawczym, zależnie od wyboru dokonanego przez kierownika jednostki (art. 47 ust. 4 pkt 5 uor);
• zakres informacji dodatkowej dla jednostek małych sporządzających uproszczoną informację dodatkową określa załącznik nr 5 do ustawy; jednostka mała, która nie sporządza uproszczonej informacji dodatkowej, sporządza informację dodatkową w zakresie nie mniejszym niż określony w załączniku nr 5 do ustawy (art. 48 ust. 4 uor),
• jednostka mała może nie sporządzać:
  • zestawienia zmian w kapitale (funduszu) własnym (art. 48a ust. 4 uor),
  • rachunku przepływów pieniężnych (art. 48b ust. 5),
  • sprawozdania z działalności, pod warunkiem że w informacji dodatkowej przedstawi informacje dotyczące nabycia udziałów własnych (art. 49 ust. 5 uor).

Ponadto jednostki małe mają możliwość:

• klasyfikowania umów leasingu w sposób uproszczony, tj. według zasad określonych w przepisach podatkowych,
• odstąpienia od ustalania aktywów i tworzenia rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego,
• odstąpienia od stosowania rozporządzenia Ministra Finansów z 12 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych (Dz.U. nr 149, poz. 1674).